آیین نگارش فارسی

✍️ آیین نگارش فارسی

🔹 برای اهالی قلم، از جمله در رشته پرکاربرد و پرمکاتبه حقوق، لازم است آیین نگارش زبان مورد استفاده را به خوبی بدانند. در این میان لازم نیست که به اندازه فردی که عمری در این وادی سپری کرده است کار علمی کنند، لکن انتظار می رود حداقل دانش لازم نگارش را آموخته باشند.

🔹 نویسندگی مانند بسیاری از کارها ، نیاز به تمرین دارد ؛ بنابراین ، با خواندن كتابهای آیین نگارش ، نمی توان نویسنده شد. بلکه فقط باید نوشت ونوشت ونوشت ؛ به عبارت دیگربارهاتمرین وتکرارکرد. هرچه بیشتربنویسیم، قلم ماروانترمی شود. درست مثل رانندگی که هرچه بیشتر پشت فرمان بنشینیم ، ماهرتر می شویم . اماباخواندن كتاب راهنمایی و رانندگی نمی توان راننده ‌شد.

🔹آنچه نوشته را می سازد:

1- درون مایه و مفهوم

2- قالب و واژه ها

برای ساختن یک نوشته ادبی ، هم به مفهومی زیبا وهم به قالبی استوار نیازمندیم . اگر نوشته ای، مفهومی عالی داشته باشد،اما با واژه هایی مناسب بیان ویادرقالبی نیکو ریخته نشده باشد ، اثر ادبی محسوب نمی شود و برعکس اگر درزیباترین  قالب هم  بیان شده  ، ولی از مفهومی شایسته بی نصیب باشد، ارزشی ندارد.

🔹 نوشته های ادبی دونوعند:

 الف – ادبی محض 

 ب- ادبی غیرمحض یا عملی

مفهومی که درنوشته به کار می رود، اگرازتخیل وعاطفه مایه گرفته باشد ،ادبی محض است ، «ولی اگر موضوع ، ادبی و هنری نباشد و به قصد بیان واقعیتی نوشته شده باشد ، در زمرة ادبیات غیر محض یا عملی است .

مثلاً غزلیات حافظ، هنری و ادبی محض است ولی تاریخ بیهقی، چون با بیانی استوار و قالبی زیبا نوشته شده، در شمار ادبیات عملی است .

 ♦️   ویژگیهای یك نوشتة خوب از نظرقالب و واژه ها

🛄 1-سادگی

      نویسندگان امروزی اعتقاد دارند که زیبایی درسادگی است . درعین حال نباید سخن ، به طورکلی اززیباییهای ظاهری ومعنوی خالی باشد. هرقدرنویسنده ساده تر وهمه کس فهم تر بنویسد ، به رسالت اصلی خود – که همانا انتقال مفهومها به دیگران است –  عمل کرده است.

نوشته باید خواننده را در سریعترین  زمان ممكن به مفهوم برساند ؛  به عبارت  دیگر، نباید برای فهم موضوع، نیاز به مراجعة‌مكرر به فرهنگ لغت و … باشد. باید دانست که منظور ازسادگی ، استفاده از واژه های کودکانه وپست وبازاری نیست ، بلکه مراد استفاده از واژه هایی است که «عوام بفهمند وخواص بپسندند».

در ذیل به نمونه‌هایی از نثر معاصر و گذشته اشاره می‌شود:

🔸 جلال آل احمد ، خسی در میقات:

از دو سه روز پیش از مراسم عرفات، چادرها را می‌زنند به انتظار حجاج و بعد هم كه حضرات رفتند، دو سه روز دیگر برپاست، تا برسند و جمعشان كنند.

🔹 ناصر خسرو:

و چون از شهر به سوی جنوب نیم فرسنگی بروند و به نشیبی فرو روند چشمه آب از سنگ بیرون می‌آید، آن را عین سلوان گویند: عمارات بسیار بر سر آن چشمه كرده‌اند و آب آن به دیهی می‌رود و آنجا عمارات بسیار كرده‌اند و بستانها ساخته . و گویند هر كه بدان آب سر وتن شوید بیماریهای مزمن از او زایل شود، و بر سر آن چشمه وقفها بسیار كرده‌اند.

🔹 جلال آل احمد ، كارنامة سه ساله:

پریروزها كه می‌رفتیم، آقایی از من پرسید : « چرا ملتهای كوچك، مثل شما، زبانشان را عوض نمی‌كنند، انگلیسی را مثلاً به جای فارسی نمی‌گذارند؟»

آخر من به این آقا چه جواب می‌دادم كه حمل بر بی ادبی نمی‌شد؟ كافی نبود كه به او بگویم زبان یك مسألة فرهنگی است . به عمق سنت و تاریخ بر می‌گردد. زبان مانند یك یخچال نیست كه متعلق به این شركت باشد كه بشود آن را پس داد و از شركت دیگری خرید كه اقساطش ارزانتر است.

🛄 2- پاکی قلم واندیشه

باید از نوشتن حرفهای زشت در نوشته‌ خودداری و در صورت ناچاری نیز از كنایه استفاده كنیم. آوردن واژه های ناشایست، شخصیت نویسنده را زیر سؤال می برد! چه این که در فرهنگ ایرانی – اسلامی ، داشتن پندار نیک و گفتار نیک از خصلتهای مهم انسانی به شمار می رود؛ پس ، نوشته نیز که تراوش درون مایه نویسنده است، نباید به آلودگی آغشته شود.

🛄3- وحدت موضوع

هر چه آورده می‌شود، باید به موضوع ارتباط داشته باشد. نباید فكر خواننده از اصل موضوع منحرف شود. نویسنده باید ازآوردن حرفهای بی مورد که ربطی به موضوع ندارد، خودداری کند.هر           جمله ای راکه می آورد بایدتوضیحی برای جمله قبل ومقدمه ای برای جمله بعد باشد.

4-  آرایشگری در سخن

« صنایع ادبی در گیرایی و زیبایی و خوشایندی اثر و جلب توجه خواننده، سخت، مؤثر است . آوردن تشبیه زیبا، استعارة لطیف، كنایة به موقع و به جا، توصیف بدیع، ضرب‌المثل مناسب و … نوشته را پربارتر وخواندنی‌تر می‌كند. اما در استخدام آنها باید راه افراط نرفت و فقط برای آسانی درك مطلب، زیبایی اثر و رفع خستگی خواننده از آنها مدد گرفت ؛ نه این كه بدون رعایت ضرورت و مقتضای حال، چندان به صنایع و آرایشگری پرداخت كه اصل موضوع فراموش شود و خواننده از درك مطلب بازماند یا خسته و ملول شود.»

🔹 ●     مثال از نثر امروزی:

      كودك سال به سال بزرگ می‌شد و درخانة بهاءولد، ابر و باد و مه و خورشید و فلك همه در كار آن بودند تا این نهال آرزو هر روز بیشتر از پیش ببالد، برگ وشاخه برآرد و سر به سوی آسمان وخورشید بر افرازد. آفتاب، گویی برای آن می‌تافت تا جسم نزار روحانی گونة‌ او را با انوار لطیف آسمانی پیوند دهد و …

(زرین كوب ، پله پله تا خدا)

🛄 ادامه ویژگی های یک نوشته خوب از نظر قالب و واژه ها:

♦️ 5-شیوة آوردن سخن دیگران در نوشته

       اگر سخنی و یا نوشته‌ای را از دیگری نقل می‌كنیم ، باید حتماً آن را داخل گیومه قرار دهیم. یکی از نوشته های اداری ، صورت جلسه است که معمولاٌ در هر بند آن ، سخن افراد حاضر در جلسه نقل می شود . نویسنده صورت جلسه باید مطلبهای را که از دیگران نقل می کند، داخل گیومه قرار دهد. مثال : آقای حسینی در این جلسه فرمودند : « رسیدگی به مشکلِ مردم محروم در رأس برنامه ها قرار دارد .»

♦️ 6- کوتاه نویسی

       باید بكوشیم كه نوشتة ماتا جایی که ممکن است کوتاه و مفید باشد و از بحثهای خارج از موضوع جداً‌خودداری كنیم، مگر این كه برای اثبات نكته یا مطلبی، ضرورتی پیش آید. منظور از کوتاه بودن، کوتاهی جمله ها نیست ؛ منظور نیاوردن واژه های مترادفِ بی مورد و یا مطلبهایی است که هیچ نیازی به آن وجود ندارد و فقط نوعی پرحرفی و دراز نویسی است .

به این نامه نگاه كنید كه به دلیل آوردن مترادفها، بی مورد ، طولانی شده است:

با سلام واحترام و تقدیر و تشكر وسپاس از زحمات و تلاشهای فراوان و بی‌دریغ حضرتعالی درخصوص ارتقاء سطح كیفی آموزش وتعلیم و تربیت و پرورش دانش‌آموزان مقطع متوسطة            مدرسه ……… به استحضار می‌رساند؛

♦️ 7-مقدمه

       باید سعی كنیم، تا جایی كه امكان دارد، از مقدمه چینیهای بی‌مورد در نوشته‌ها خودداری كنیم . بهتر است نوشته‌را بی مقدمه شروع كنیم و در صورت لزوم نیز آن را به صورت خلاصه بیان كنیم.

 ♦️ 8- واژه های بیگانه متداول و غیر متداول

     در دنیا زبانی نیست که به واژه های سایر زبانها آلوده نباشد. درزبان فارسی نیز واژه های بیگانه بسیاری وجود دارد که بعضی ازآنها جزء زبان شده اند (متداولند) وبیرون کردن آنها نه مقرون به صرفه است ونه عملی ؛ بنابراین ، دراستفادة ازآنها گزیری نیست . اما بایداز به كاربردن واژه های بیگانه‌ای كه معمول نیست و یا جانشین وبرابر آن در زبان فارسی وجود دارد، خودداری كنیم . چنان که گفتیم ،             می توانیم از واژه هایی كه در زبان جا افتاده و برابری در فارسی ندارد ، استفاده كنیم .

     اگر قرار است واژه ای را وارد زبان کنیم که جانشینی در فارسی ندارد ، راه آن مراجعه به فرهنگستان زبان وادب فارسی است.

 ♦️ 9- واژه های فارسی مرده

      تعدادی از واژه هایی که در قرنهای گذشته به کار می رفته ، امروز مرده اند ؛ به عبارت دیگر ، کاربرد ندارد، واژة «خستو شدن» به معنی اقرارکردن و یا « آمیغ » به معنی حقیقت ، ازهمین دسته است.

       چنان که گفتیم امروز، ساده نویسی وکاربرد واژه های همه کس فهم پسندیده است ؛ بنابراین، درگفتار ونوشتار نباید از واژه هایی استفاده کردکه چندین قرن پیش کاربرد داشته است. باید واژه هایی را به کار ببریم که درحال حاضر رواج دارند.

 ♦️ 10- املای واژه ها

      در صورتی كه املای واژه‌ای را نمی‌دانیم ، باید به فرهنگها مراجعه كرده ، درست آن را بنویسیم.

♦️  ادامه ویژگی های یک نوشته خوب از نظر قالب و واژه ها:

✅ 11- قاعده های دستوری

      باید نوشته با قاعده های دستور زبان فارسی تطابق داشته باشد، در صفحه های  بعد به غلطهای دستوری رایج دربعضی ازنوشته ها ، اشاره ای کوتاه خواهیم کرد.

✅ 12- خوانا بودن خط

       خوانا بودن با خوش خط بودن فرق دارد و مراد این است كه حدود واژه‌ ها را رعایت كنیم ومثلاً  واژه ‌ای را بی مورد سرهم ننویسیم.

✅ 13- نظم و ترتیب و نظافت

      نوشته باید پاك نویس شده و تمیز ومرتب باشد.

 ✅ 14- استفاده از بند (پاراگراف)

      استفاده از بند و پاراگراف به ما كمك می‌كند تا موضوعها را از هم جدا و فهم را برای خواننده آسانتر كنیم.

 ✅ 15- خوش آهنگی

       به این جمله‌ها نگاه كنید:

از این بعد تو را خواهم دید.

خدایا ما را لایق كن . 

به كمك كلیه كاركنان ، كتابها در قفسه‌ها چیده شد.

با تغییر جمله‌های بالا به صورتی كه در پایین ذكر می‌شود، می‌توان موسیقی را زیباتر كرد؛

از این پس تو را خواهم دید.

خدایا ما را شایسته ساز.

با یاری همه كاركنان، كتابها در قفسه‌های كتابخانه چیده شد.

كتابها، با یاری همة كاركنان، در قفسه‌ها چیده شد.

همیشه باید سعی کنیم ازمیان واژه های مترادف، زیباترینِ آن را، هم از نظر معنی وهم ازنظر آهنگ وموسیقی، انتخاب کنیم.

 ✅ 16- در نظر گرفتن خواننده

      نویسنده باید به خواننده، توجه داشته باشد، یعنی بداند برای چه كسی می‌نویسد، در این صورت با در نظر گرفتن شرایط طرف مقابل واندازه‌ و توان علمی او، از واژه های مناسب استفاده می‌كند. به علاوه ، شناخت میزان درک واطلاعات خواننده از طولانی یا کوتاه شدن بی مورد کلام جلوگیری می کند.

 ✅ 17- رعایت نشانه‌گذاری

     علامتهایی که برای نشانه گذاری در نظر گرفته شده ، در زبان فارسی نبوده است . نوشته های گذشته علامت نداشته ، به همین دلیل گاهی یک مطلب را به دو یا سه روش می توان خواند . این علامتها از سایر زبانهابه زبان ما راه پیداو کمک بزرگی به خط فارسی کرده است.

      خواندن عبارتهایی که نشانه گذاری شده ، آسان و در نتیجه فهم آن هم راحت تر است ؛ چراکه  ، اگر ما مطلبی را درست بخوانیم ، معنی آن را هم درست درک می کنند.

✍️ برای نگارش چه باید کرد؟

🛄اول – خواندن

       درهر زمینه‌ای كه می‌خواهیم مطلب بنویسیم، بهتر است چند نوشته را مطالعه كنیم. خواندن ، دو كمك بزرگ به ما می‌كند : یكی این كه واژه‌ های جدید را به ما می‌آموزد و دوم این كه سبكهای مختلف نوشتن را آموزش می‌دهد.

🛄دوم – نوشتن

      پیش از این هم توضیح دادیم كه برای نوشتن، فقط باید نوشت. بهتر است کار را با نوشتن یك خاطرة ساده شروع كنیم. هر قدر بیشتر بنویسیم قلم ما روانتر می‌شود.

🛄سوم: رعایت مراحل نگارش

♦️ الف – تفكر و دقت: ابتدا باید در مورد موضوع فكر كنیم تا ببینیم چه چیزی نیاز داریم وچه بنویسیم!

♦️ ب- طرح : همان طوری كه هیچ ساختمانی بدون داشتن نقشه، ساخته نمی‌شود، هیچ نوشته‌ای هم ، بدون داشتن طرح و نقشه، خوب از كار در نمی‌آید. در این مرحله باید آنچه را كه پس از تفكر واندیشه دربارة موضوع، به ذهن وارد شده بدون توجه به تقدم و تأخر، روی كاغذ بنویسیم و سپس بر مبنای اولویت، آنهارا پشت سر هم، مرتب كنیم. مثلاً ‌اگر قرار است درباره دانشكده پزشكی مشهد تحقیقی انجام دهیم، طرح آن به این صورت خواهد بود؛

🔹 1- مؤسس یا مؤسسان

 🔹 2- سال ساخت

🔹 3- تعداد كاركنان از آغاز تا كنون

 🔹4- تعداد اعضای هیأت علمی

 🔹5- تعداد دانشجویان و …

6- …

7- …

 ♦️ ج- گردآوری اطلاعات : در این مرحله لازم است به منابع مختلف -یكی از آنها می‌تواند كتابخانه باشد- مراجعه كرده ، اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری كنیم.

♦️ د – پیش‌نویس كردن: پس از جمع‌آوری اطلاعات، آن را در بندهای مختلف پیش‌نویس می‌كنیم.

♦️ هـ- پاك نویس: پیش‌نویس را خوانده و مطلبهای آن را پاك نویس می‌كنیم.

♦️ و- بازخوانی : بار دیگر آنچه را كه پاك نویس كرده‌ایم مطالعه و غلطهای احتمالی را رفع وپاك نویس می‌كنیم.

💥همه باید خوب و صحیح نوشتن را بیاموزیم

✍️ برای نگارش چه باید کرد؟

♦️ آیین نگارش – بخش ۶

🛄 نشانه گذاری

👈 نقطه ( . )

🔹 الف- در پایان جمله‌های خبری یا انشایی:

خواهشمندم اقدام لازم انجام دهید.

باید فردا در مجلس حاضر شویم .

🔹 ب- بعد از حرفهایی كه علامت اختصاری هستند:

ر. ك : رجوع كنید به

👈 ویرگول( ، )

🔹 الف- بین جمله‌ها و عبارتهای غیر مستقلی كه بر روی هم یك مفهوم را می‌رسانند:

دانشجویی كه سركلاس حاضر نشود، حق شركت در جلسه امتحان را ندارد.

كارمندی كه به ارباب رجوع احترام می‌گذارد، تشویق می‌شود.

🔹 ب- بین واژه یا عبارتی كه به عنوان بدل یا توضیح می‌آید:

آقای حسینی، مشاور آقای دكتر رحیمی، در جلسه دیروز فرمودند : « هدف از برگزاری این جلسه … است.»

🔹ج- وقتی چند واژه یك اسناد دارد:

اعضای شورا عبارت بودند از : معاون اداری، رئیس حسابداری، كارشناس و …

لطفاً‌ پرونده آقای … را با همكاری آقایان : جوادی، رضایی و صابری بررسی كنید و پاسخی قانع‌كننده به ایشان بدهید.

كار شما با صبر، حوصله، تامل و تعقل حل می‌شود.

🔹د- برای جدا كردن اجزای‌ مختلف یك نشانی (آدرس):

لطفاً به آدرس مشهد، خیابان دانشگاه، جنب داروخانه 22 بهمن، دانشكده پزشكی ، مراجعه كنید.

🔹 هـ – جایی كه اگر ویرگول نگذاریم، ممكن است باكسرة اضافه خوانده شود.

مدیریت تشكیلات، بودجه و آموزش، دانشگاه را به سمت آموزش حركت می‌دهد.

با علم مدیریت، دانشگاه چگونه ارزیابی می‌شود.

سازمان، مركزی برای هدایت افراد به سوی هدفی خاص است.

👈 نقطه ویرگول ( ؛ )

🔹الف- برای جداكردن عبارتهای به ظاهر مستقل در یك كلام طولانی:

باید به نكته های دستوری توجه كرد ؛ املای درست واژه‌ها را در نظر گرفت و به نشانه گذاری اهتمام ورزید.

🔹 ب- برای جدا كردن جمله‌های توضیحی یا تفسیری و یا پیش از واژه‌هایی از قبیل: یعنی، به عبارت دیگر،  مثلاً ، زیرا و …

بسم الله الرحمن الرحیم؛ به نام خداوند بخشنده مهربان، سرآغاز هر كاری است.

باید درست نوشت؛ یعنی، به آیین نگارش توجه داشت.

همكاران محترم گرفتار مشكلهای اقتصادی‌اند؛ به عبارت دیگر، درآمد آنان كم است.

👈دو نقطه ( : )

🔹الف- پیش از نقل قول :

در این همایش آقای دكتر … فرمودند : « باید به بهداشت روانی كارمندان توجه بیشتری كرد.»

🔹ب- برای بیان اجزای یك چیز :

نظر شما را به موارد ذیل جلب می‌كنم : دقت در مطالعة‌ نامه‌های رسیده ، حوصله و صبر ودادن پاسخ صحیح.

عوامل اجرایی این برنامه عبارت بودند از : 1- …  2- … 3- …

پستهای این اداره عبارتند از : مدیر، معاون ، رئیس، كارشناس، كمك كارشناس و …

🔹ج- هنگام معنی كردن كلمات :

خیره : گستاخ ، بی‌شرم

✅ درست و صحیح نوشتن یک هنر است. بیاموزیم

💥 علامت نقل قول یا گیومه «       »

الف- وقتی عین سخن یا نوشته دیگری را در متن بیاوریم :

در مادة 44 آیین‌نامه آموزشی آمده است : « … »

تبصره : هرگاه نقل قول از چند بند تشكیل شده باشد ، گیومه را فقط درابتدای بند اول و پایان آخرین بند قرار می‌دهیم.

ب- برای مشخص كردن یا برجسته‌كردن یك واژه و یا ذكر عنوان یك كتاب و یا مقاله و …

یادآوری : عبارتی را كه در داخل گیومه قرار می‌دهیم نشانه‌های نقطه‌گذاری آن را نیز باید بیاوریم.

💥 علامت تعجب ( ! )

این علامت را فقط در تعجب به كار نمی‌بریم بلكه هرگاه بخواهیم یك حالت خاص نفسانی را بیان كنیم، از این علامت استفاده می‌كنیم، از جمله در تاكید، اخطار، تحقیر، تنفر، استهزا، ترحم، شك، امر و نهی، تهدید ، حسرت ، آرزو، دعا، نفرین، درد، ندا، خطاب و …

خدا او را بیامرزد!

آهسته!

اصلاً به كار اهمیت نمی‌دهید!

💥 علامت سئوال ( ؟ )

الف- درجمله‌های پرسشی مستقیم یا بعداز واژه‌هایی كه جانشین جمله پرسشی مستقیم شده باشد:

به نظر شما برای نگارش چه باید كرد؟ نوشت؟ خواند؟

تبصره 1 – بعد از جمله‌های پرسشی غیر مستقیم نقطه می‌گذاریم:

آقای حمیدی پرسیدند كه آیا می‌توانند به كار ادامه دهند.

تبصره 2 – بعد از جمله‌هایی كه استفهام  انكاری‌اند، علامت تعجب می‌گذاریم :

چه كسی از عاقبت خود اطلاع دارد!

می‌خواهید از كار اخراج بشوید!

تبصره 3- بعد از جمله‌هایی كه جنبه خواهش یا تقاضای مؤدبانه دارد، علامت تعجب می‌گذاریم:

اجازه می‌دهید از حضورتان مرخص شوم!

ممكن است خواهش كنم كار مرا انجام دهید!

ب – پس از قیدهای استفهام :

چرا باید به ارباب رجوع احترام گذاشت؟

چگونه باید طرح تكریم را انجام داد؟

💥 پرانتز یا دو هلال (  )

عبارتهای توضیحی را با پرانتز نشان می‌دهند:

آیین‌نامه آموزشی (نشریه 138) در سال68 به تصویب رسید.

💥 سه نقطه (…)

به معنای «و غیره » و به جای واژه‌ها یا عبارتهای حذف شده می‌آید.

💥 تیره یا خط فاصله

الف- برای جداكردن جمله‌های معترضه:

در هفدهمین جلسه شورا – كه رئیس دانشكده هم حاضر بود – تصمیم گرفته شد…

استاد گرانقدر آقای … – رحمه الله علیه – در سال 1290 به دنیا آمد.

ب- بین تاریخها، عددها و واژه‌ها به معنی به و تا :

دهه 70-60 ، سال 81-80، قطار تهران – مشهد

ج- در واژه‌های دو جزئی: سیاسی- اجتماعی ، دانشجویی- فرهنگی

د-  هرگاه در پایان سطر به دلیل كمبود جا، مجبور شویم بخشی از واژه را به آغاز سطر بعدی ببریم، باید بعد از قسمت اول واژه، خط تیره بگذاریم.

هـ – بعد از عددها و یا حرفهایی كه برای شمارش به كار می‌روند : 1-  2- الف- ب-

و- لکنت زبان را هم با خط تیره نشان می دهند.

ز- بخشها ویاحرفهای یک واژه را باخط تیره ازهم جدا می کنند: رضا سه حرف دارد: ر-ض-ا

💥 ممیز(/)

      الف- برای جدا کردن سال ، ماه وروز

      ب- برای جدا کردن سال هجری قمری از میلادی و…

      ج- برای خلاصه کردن؛مثلاً به جای این که بنویسیم:قرآن سوره 3 آیه 22 می نویسیم: قرآن 3/22

      د- بین دو مصراع یک بیت شعری که درمیان متنی قرار می گیرد.      

💥 ایضاً (//)

هرگاه بخواهیم از تكرار واژه‌هایی كه در ذیل هم نوشته می شوند، خودداری كنیم، از علامت ایضاً استفاده می‌كنیم.

تبصره : در امور مالی نباید به جای عددها كه در ذیل هم می‌آیند، از ایضاً استفاده كرد.